Nadpłata podatku – pieniądze, które (jeszcze) leżą u fiskusa

Skąd biorą się nadpłaty? Częste scenariusze 

Na poziomie przepisów katalog sytuacji skutkujących powstaniem nadpłaty jest dość szeroki. Spójrzmy na to oczami przedsiębiorcy. Nadpłaty zgodnie z przepisami powstają wskutek: 

1) Korekty deklaracji podatkowych – czyli sytuacji, w której podatnik składa poprawioną deklarację, wykazując niższe zobowiązanie niż pierwotnie zadeklarowane. Dzieje się tak np. wtedy, gdy nastąpi zmiana linii orzeczniczej sądów administracyjnych (czyli pojawi się nowa, korzystniejsza interpretacja przepisów, która pozwala inaczej kwalifikować koszty uzyskania przychodów) lub gdy podatnik uzyska dla siebie interpretację indywidualną prawa podatkowego potwierdzającą, że w konkretnej sytuacji można zastosować zwolnienie, preferencję podatkową czy skorzystać z innej metody rozliczenia. W takich przypadkach korekta deklaracji ujawnia nadpłatę podatku.  

Przy czym należy pamiętać, że sama korekta deklaracji nie wystarczy do odzyskania nadpłaty. Zasadniczo konieczne jest złożenie wniosku o stwierdzenie nadpłaty do odpowiedniego organu. W efekcie, korekta „na ostatnią chwilę” nie zawsze wywoła pożądany skutek, zwłaszcza jeśli wniosek wpłynie do organu już po przedawnieniu zobowiązania podatkowego. 

2) Uchylenia albo stwierdzenia nieważności decyzji wymiarowej wydanej przez organ podatkowy – w tym przypadku co do zasady nadpłata powstaje z mocy samego prawa. Należy jednak ustalić, czy za tak powstałą nadpłatę należą się odsetki (oprocentowanie).  

3) Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego lub orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – gdy takie orzeczenie eliminuje określony przepis z porządku prawnego lub stwierdzi jego niekonstytucyjny charakter bądź usuwa niezgodną z prawem unijnym wykładnię prawa krajowego stosowaną dotychczas przez organy podatkowe.  

Z jakich powodów najczęściej dochodzi do powstania nadpłaty? 

• W podatkach dochodowych (CIT, PIT, WHT): 

• • zbyt zachowawcze szacowanie zaliczek na podatek, 

• • pobranie podatku przez płatnika mimo braku obowiązku (np. źle oceniona rezydencja podatkowa), 

• • nieuwzględnienie niektórych kosztów uzyskania przychodu lub ulg (np. ulgi B+R, IP Box, ulgi na prototyp), 

• • błędy przy rozliczaniu estońskiego CIT czy ryczałtu od przychodów ewidencjowanych, 

• • pobranie podatku u źródła mimo spełnienia przesłanek do zwolnienia (np. związane ze spóźnionym otrzymaniem certyfikatu rezydencji), 

• • pobranie podatku u źródła według stawki krajowej zamiast obniżonej stawki wynikającej z umowy o UPO. 

• W podatkach lokalnych (od nieruchomości, środków transportowych itp.): 

• • błędne zakwalifikowanie gruntu lub budynku czy budowli, 

• • nieuwzględnienie przysługujących zwolnień, 

• • zawyżenie podstawy opodatkowania (np. powierzchni użytkowej budynku). 

Jeżeli do tego dodamy częste zmiany przepisów podatkowych i ich niejednolitą wykładnię, powstanie nadpłaty przestaje być „ekstremalnym przypadkiem”, a staje się dość powszechną sytuacją. Co więcej, często oprócz samej kwoty nadpłaty, podatnikowi może przysługiwać również (przy wystąpieniu określonych okoliczności) oprocentowanie (czyli należne odsetki) za czas, w którym podatnik był niesłusznie pozbawiony tych środków.  

Nadpłata a zwrot podatku – czy to to samo? 

W praktyce językowej „nadpłata” i „zwrot podatku” bywają używane zamiennie. Z perspektywy prawa podatkowego to nie do końca to samo. 

• Nadpłata to stan faktyczny i prawny – obiektywna sytuacja, w której podatek został zapłacony nienależnie lub w wysokości wyższej niż wynika z przepisów. 

• Zwrot nadpłaty to czynność organu, który oddaje podatnikowi jego pieniądze – w określonym trybie i terminach (czasem z urzędu, czasem po wszczęciu postępowania w sprawie stwierdzenia nadpłaty).  

• Zwrot podatku  – termin stosowany w przepisach dla szczególnych sytuacji, kiedy organ dokonuje zwrotu pobranego podatku. Są to m.in. zwrot VAT (np. gdy doszło do wykazania nadwyżki podatku naliczonego nad należnym), zwrot podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) w określonych sytuacjach (np. gdy umowa, która tworzyła obowiązek podatkowy była nieważna, albo nie doszła do skutku) czy też procedura zwrotu podatku akcyzowego. Są to zwroty podatku wynikające ze specyfiki danych ustaw podatkowych. 

Kto może domagać się stwierdzenia nadpłaty? 

Ordynacja podatkowa przewiduje, że stroną w postępowaniu nadpłatowym może być:  

• podatnik – który zapłacił podatek nienależnie lub w zawyżonej wysokości, 

• płatnik – jeśli to on wpłacił do urzędu kwotę wyższą niż powinien, 

• inkasent, 

• osoba trzecia lub spadkobierca – jeżeli zapłacili zobowiązanie wynikające z decyzji określającej odpowiedzialność, a decyzja była błędna. 

Sytuacja lekko komplikuje się, gdy w grę wchodzi relacja podatnik-płatnik (np. pracownik-pracodawca, beneficjent dywidendy-spółka, klient-instytucja finansowa). Jeżeli podatnik kwestionuje zasadność pobrania podatku przez płatnika albo jego wysokość, może złożyć wniosek o stwierdzenie nadpłaty – wprost przewiduje to art. 75 Ordynacji podatkowej. 

Wniosek o stwierdzenie nadpłaty – najważniejsze zasady 

Postępowanie w sprawie stwierdzenia nadpłaty ma swój własny, dość specyficzny charakter. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zasady związane z procedurą uzyskiwania nadpłaty: 

• Jeżeli z przepisów wynika obowiązek złożenia deklaracji, to – co do zasady – razem z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty trzeba złożyć skorygowaną deklarację. Bez tego organ może w ogóle nie zacząć merytorycznie badać sprawy.  

• Jeżeli prawidłowość skorygowanej deklaracji nie budzi wątpliwości organu, wtedy organ podatkowy jest zobowiązany zwrócić nadpłatę bez wydania decyzji stwierdzającej nadpłatę – innymi słowy – taka korekta wywołuje skutki prawne od razu po złożeniu. 

• W wielu przypadkach organy powinny stwierdzać nadpłatę z urzędu (np. po uchyleniu decyzji określającej zobowiązanie w zawyżonej wysokości). W praktyce jednak bardzo często to podatnik lub płatnik musi aktywnie wystąpić z wnioskiem. 

• Jednak w większości przypadków samo „istnienie” nadpłaty nie oznacza jeszcze, że pieniądze automatycznie wrócą na rachunek – konieczne jest formalnie przeprowadzone postępowanie i wydanie przez organ decyzji w sprawie stwierdzenia nadpłaty (chyba że nadpłata wynika z korekty deklaracji, która nie budzi wątpliwości organu).  

Terminy – kiedy nadpłata „przepada”? 

Prawo do złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty (i zwrot nadpłaty) co do zasady wygasa z upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, chyba że ustawy szczególne przewidują inny tryb zwrotu.  

Natomiast zgodnie z przepisami zobowiązanie podatkowe przedawnia się co do zasady po 5 latach, liczonych od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. 

Do tego dochodzi jeszcze zablokowanie możliwości dochodzenia nadpłaty związane z prowadzeniem przez organ podatkowy postępowania. Zgodnie z przepisami: 

• nie można wszcząć postępowania w sprawie stwierdzenia nadpłaty w czasie trwania postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celnoskarbowej – w zakresie tych samych zobowiązań, 

• jeżeli po złożeniu wniosku o stwierdzenie nadpłaty organ wszczyna postępowanie podatkowe w tej samej sprawie, żądanie nadpłaty jest rozpatrywane w ramach tego postępowania, a nie w odrębnym trybie.