Władztwo ekonomiczne w świetle Objaśnień WHT – czy to koniec niepewności?

Artykuł nr 1 z cyklu dot. Objaśnień WHT.

9 lipca 2025 roku Minister Finansów opublikował długo wyczekiwane Objaśnienia podatkowe o  tzw. klauzuli rzeczywistego właściciela dla celów podatku u źródła (dalej: Objaśnienia WHT). Ich publikacja ma istotne znaczenie dla płatników i podatników podatku źródła, którzy od 2022 roku byli i nadal są szczególnie narażeni na wzmożone kontrole i postępowania w zakresie płatności zagranicznych oraz zmagają się z brakiem pewności prawa i praktyki organów podatkowych w tym zakresie.

W ramach cyklu publikacji przyjrzymy się wybranym aspektom Objaśnień WHT. W pierwszej kolejności skoncentrujemy się na problematyce władztwa ekonomicznego, która stanowi trzon koncepcji rzeczywistego właściciela i jest osią sporu z organami podatkowymi.

Jak rozumiane jest władztwo ekonomiczne w Objaśnieniach WHT?

Aby odbiorca danej płatności mógł być uznany za jej rzeczywistego właściciela, konieczne jest łączne wystąpienie następujących przesłanek:

• otrzymanie danej należności dla własnej korzyści,
• brak zobowiązania do przekazania całości lub części należności,
• prowadzenie rzeczywistej działalności gospodarczej.

Zgodnie z Objaśnieniami dwie pierwsze przesłanki powinny być rozumiane łącznie jako posiadanie właśnie ekonomicznego władztwa nad daną płatnością. Ostatnia przesłanka zaś odnosi się do tzw. substancji ekonomicznej.

Wbrew temu co mogłoby się wydawać, wcale nie jest łatwo wykazać posiadanie władztwa ekonomicznego w odniesieniu do danej płatności.

Podejście sądów i organów skarbowych w tym zakresie ewoluowało – od początkowego rozumienia prawnego, po – tak jak ma to miejsce obecnie – rozumienie ekonomiczne w bardzo szerokim znaczeniu.

Władztwo ekonomiczne, oznacza, że

• podmiot otrzymujący płatność powinien mieć możliwość swobodnego decydowania o tym, w jaki sposób takie otrzymane środki zostaną wykorzystane;
• ma faktycznie oraz efektywnie korzystać z uzyskanej płatności, w tym reinwestować ją.

Z tej perspektywy finansowanie „back to back” może rodzić ryzyko zakwestionowania przez organy skarbowe.

Objaśnienia odnosząc się do władztwa ekonomicznego wskazują, że pojęcie to powinno być odnoszone do danej, konkretnej płatności. W praktyce oznacza to, że można posiadać władztwo ekonomiczne nad otrzymaną dywidendą, a jednocześnie nie posiadać go na przykład w odniesieniu do otrzymanych odsetek.

Rozczarowuje, że Objaśnienia pozostawiły niedoprecyzowane wiele istotnych kwestii, które mogą dalej być punktami zapalnymi otwierającymi nowe spory z organami skarbowymi.

Pośrednik – czyli kto nie ma władztwa ekonomicznego?

Zgodnie z Objaśnieniami WHT, podmioty, które nie mają pełnej swobody w rozporządzaniu otrzymanymi należnościami, nie mogą być uznane za rzeczywistych właścicieli. Ograniczenia w pełnej swobodzie w rozporządzaniu płatnością mogą wynikać zarówno z zapisów umownych (formalnych), jak i z okoliczności faktycznych, ustalanych w oparciu o całościową analizę danego stanu faktycznego.

W konsekwencji za podmiot nieposiadający władztwa ekonomicznego zwanego też podmiotem pośredniczącym należy uznać taki, który otrzymuje należność jedynie w celu jej dalszego przekazania innemu podmiotowi. Za pośrednika może zostać uznany podmiot, który przekazuje należność w innej formie niż ta, w której sam ją otrzymał.

Według Objaśnień WHT za pośrednika uznać należy podmiot, mający jedną lub kilka z poniższych cech:

• realizujący niewielką marżę na przekazywanych płatnościach;
• nie wykazujący przychodu podatkowego z tytułu otrzymanych należności;
• przekazujący należności w krótkich odstępach czasu na rzecz innego podmiotu;
• nie dokonujący reinwestycji środków finansowych uzyskanych w związku z otrzymanymi należnościami;
• nie posiadający innych środków lub źródeł dochodów niż otrzymywana należność umożliwiających spłatę jego zobowiązań;
• nie ponoszący ryzyka związanego z daną należnością.

Minister Finansów zastrzegł, że powyższe wyliczenie ma przykładowy charakter z uwagi na to, że niemożliwym jest stworzenie pełnego katalogu cech podmiotu pośredniczącego.

Powyższe zestawienie przesłanek wciąż nie daje płatnikom i podatnikom jasnej odpowiedzi na pytanie jakie cechy posiada podmiot pośredniczący oraz podmiot niepośredniczący. Wskazany w Objaśnieniach katalog cech pośrednika posługuje się ogólnymi sformułowaniami, które nie zostały zdefiniowane. Zatem w dalszym ciągu nie ma jasnych wytycznych, co należy rozumieć pod sformułowaniami takimi jak: „niewielka marża”, „krótkie odstępy czasu”. Można zatem przypuszczać, że również na tym tle będą wciąż powstawały liczne spory.

Pomimo tego, że Objaśnienia WHT wprost wskazały na specyfikę spółek finansowych i holdingowych oraz konieczność badania takich podmiotów z uwzględnieniem kryteriów odmiennych od tych stawianych spółkom produkcyjnym czy usługowym, to wydaje się, że odmienność ta nie została uwzględniona w powyższym katalogu cech podmiotu, który będzie uznawany za nieposiadających władztwa ekonomicznego nad płatnością. Przychodami spółek holdingowych czy też finansowych są właśnie środki uzyskiwane od ich spółek zależnych, czy też pożyczkobiorców. Podmioty takie zatem na przykład nie będą w większości przypadków posiadać innych źródeł dochodów w celu spłaty własnych zobowiązań.

Istotną wskazówką dla podatników jest wymóg reinwestowania uzyskanych płatności.  Reinwestowanie polegać może na udzielaniu pożyczek innym spółkom z grupy, czy też przeznaczenie uzyskanych kwot na nabycie jakiegoś aktywa. Tym samym podatnicy i płatnicy podatku u źródła powinni zwrócić szczególną uwagę na sposób wykorzystania uzyskanych płatności oraz odpowiednie udokumentowanie takich działań.

Związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy uzyskaniem płatności a jej dalszą dystrybucją

Objaśnienia WHT wskazały, że istnienie obowiązku do przekazania uzyskanych należności należy weryfikować w odniesieniu do konkretnej płatności. Obowiązek taki musi być również z taką płatnością bezpośrednio związany. Zatem dla zastosowania zwolnienia lub niższej stawki podatku u źródła należy ustalić, czy istnieje bezpośredni związek pomiędzy otrzymaniem należności a jej dalszą dystrybucją.  

Wymaga podkreślenia, że Objaśnienia WHT odwołują się w tym zakresie do Komentarza do art. 10 Modelowej Konwencji OECD (oraz odpowiadających mu fragmentów Komentarza do art. 11 oraz art. 12 Modelowej Konwencji OECD), który wskazuje, że dalsza wypłata należności przez podatnika ma być uzależniona od ich wcześniejszego otrzymania.

Wydaje się zatem, że kwestię istnienia obowiązku do przekazania uzyskanych należności należy badać na moment płatności przez podmiot polski do podmiotu zagranicznego. Tym samym za pośrednika może być uznany podmiot, który już w momencie uzyskania należności miał świadomość, że kwota ta będzie musiała być o następnie przekazana na rzecz innego podmiotu a wypłata ta była uzależniona od wcześniejszego pozyskania środków przez podatnika od płatnika.

W tym zakresie zauważalna jest sprzeczność Objaśnień WHT – z jednej strony wprost wskazują one, że status rzeczywistego właściciela powinien być badany na moment wypłaty należności, z drugiej zaś strony w powoływanym przykładzie dotyczącym dywidend (Przykład nr 1, s. 9 Objaśnień WHT) wskazują, że przy badaniu władztwa ekonomicznego należy brać pod uwagę dokonywane w latach poprzednich wypłaty należności przez podatnika oraz wykonywanie wobec nich władztwa ekonomicznego. Tym samym nie jest do końca jasne czy wcześniejsze wypłaty należności w istocie mają wpływ na status rzeczywistego właściciela, czy powinien on być badany w odniesieniu do każdej płatności.

Uważamy, że za pośrednika nie powinny zostać uznane podmioty, które po uzyskaniu płatności dopiero dokonywały analizy w jaki sposób ją wykorzystać – czy to na reinwestycję, czy też na spłatę własnych zobowiązań. Nie ma bowiem w tym zakresie owej zależności, bezpośredniości oraz uzależnienia uzyskania płatności i ich dalszej dystrybucji, która w świetle Objaśnień WHT wskazywałaby na status pośrednika.

Wyłączenia

Objaśnienia wprost wskazały okoliczności, które oznaczają, że podmiot nie jest pośrednikiem, takie które nie pozbawiają go statusu rzeczywistego właściciela. Fakt ten należy ocenić pozytywnie, z uwagi na to, że jest to widoczna reakcja na dotychczasową, niepokojącą praktykę organów podatkowych.

W pierwszej kolejności Objaśnienia WHT wskazały na obowiązujące w poszczególnych krajach unormowania systemowe dotyczące grup przedsiębiorstw, jak przykładowo umowy o przekazywaniu zysku w niemieckim systemie prawnym. Objaśnienia WHT wprost określiły, że płatności na podstawie takich umów nie świadczą o tym, że podatnik jest pośrednikiem względem uzyskiwanych płatności.

Dodatkowo Objaśnienia WHT wprost zwróciły uwagę, że nie można postrzegać spółki jako podmiotu pośredniczącego w sytuacji, gdy jej inwestorami są osoby, które nie byłyby uprawnione do preferencji w podatku u źródła w sytuacji, gdyby uzyskiwały one płatność bezpośrednio. Niejednokrotnie w praktyce spotykaliśmy się z takim stanowiskiem organów podatkowych, które upatrywały w spółce otrzymującej płatność wyłącznie roli pośrednika w celu skorzystania z preferencyjnego opodatkowania należności.

Należy jednak zaznaczyć, że Objaśnienia WHT już na wstępie zastrzegają, że każdy stan faktyczny może podlegać ocenie na gruncie art. 22c ustawy o CIT, a więc w zakresie wystąpienia nadużycia prawa. Nie jest zatem wykluczone, że organy podatkowe mogą uznać, że struktura, która utworzona została zgodnie z treścią Objaśnień WHT zostanie uznana za obejście prawa.   

Podsumowanie

Objaśnienia WHT niewątpliwie pozostawiają niedosyt w wyjaśnieniu pojęcia władztwa ekonomicznego. Ich nieprecyzyjność, która przejawia się licznymi niezdefiniowanymi określeniami, nie pozbawiła podatników i płatników wszystkich wątpliwości związanych podatkiem u źródła. W konsekwencji Objaśnienia WHT nie zapewniają tak oczekiwanej stabilności. Można zatem przypuszczać, że sposób wyjaśnienia aspektu władztwa ekonomicznego w Objaśnieniach WHT wciąż będzie przyczyną sporów z organami podatkowymi.