Kontrola podatkowa a postępowanie podatkowe – czym są i co je różni?

W polskim systemie prawnym funkcjonują dwie odrębne, choć powiązane ze sobą procedury dotyczące weryfikacji rozliczeń podatników: kontrola podatkowa i postępowanie podatkowe. Obie mają na celu ochronę interesów Skarbu Państwa, ale ich charakter, przebieg i skutki dla przedsiębiorcy są fundamentalnie różne. Poznanie tych różnic jest kluczowe dla skutecznego zarządzania ryzykiem podatkowym i świadomości praw przysługujących nam w kontaktach z organami skarbowymi.

Czym jest kontrola podatkowa?

Kontrola podatkowa to przede wszystkim czynności weryfikacyjne. Jej głównym celem jest sprawdzenie, czy kontrolowany podmiot (podatnik, płatnik lub inkasent – a także ich następcy prawni) prawidłowo i rzetelnie wywiązuje się z obowiązków nałożonych przez przepisy prawa podatkowego. W praktyce oznacza to, że fiskus skupia się na analizie ksiąg podatkowych, faktur i innych dokumentów, aby ustalić m.in.:

• Czy zadeklarowany podatek odpowiada stanowi faktycznemu?
• Czy podatek został wpłacony w terminie?
• Czy księgi podatkowe są prawidłowo prowadzone i przechowywane?

A także docelowo poznać odpowiedzi na więcej pytań dotyczących wywiązywania się kontrolowanego z obowiązków podatkowych.

Cechy charakterystyczne dla kontroli podatkowej:

• Wszczynana zawsze z urzędu przez organ kontrolujący (nigdy na wniosek), co do zasady po uprzednim obligatoryjnym zawiadomieniu podmiotu kontrolowanego. Jednak od tego obowiązku organu prawo przewiduje wyjątki (chętnie stosowane przez administrację skarbową), m.in. są to sytuacje, w których kontrola dotyczy m.in. zasadności zwrotu VAT lub ma być wszczęta na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo z kodeksu karnego lub przestępstwo skarbowe z kodeksu karnego skarbowego (po resztę wyjątków odsyłamy do art. 282c Ordynacji podatkowej).
• Wszczęcie kontroli podatkowej powoduje zawieszenie prawa do korekty uprzednio złożonej deklaracji podatkowej – możliwość korekty wraca dopiero po oficjalnym zakończeniu kontroli, czyli w dniu doręczeniu kontrolowanemu protokołu z kontroli.
• Kończy się sporządzeniem protokołu kontroli. Dokument ten ma opisywać stan faktyczny i ewentualne nieprawidłowości, ale sam w sobie nie nakłada na podatnika obowiązku zapłaty podatku. Stanowi on jednak istotny materiał dowodowy w przypadku wszczęcia postępowania podatkowego. Po zapoznaniu się z protokołem podatnik może dokonać korekty rozliczeń zgodnie z ustaleniami organu albo nie dokonywać korekty, co będzie skutkować wszczęciem postępowania podatkowego.

Czym jest postępowanie podatkowe?

Postępowanie podatkowe ma znacznie szerszy i bardziej sformalizowany charakter. Jego celem jest autorytatywne rozstrzygnięcie indywidualnej sprawy podatkowej poprzez wydanie decyzji administracyjnej (podatkowej). W przeciwieństwie do kontroli, która jedynie “sprawdza”, postępowanie “rozstrzyga” – czyli kształtuje konkretne prawa i obowiązki podatnika, najczęściej określając lub ustalając wysokość zobowiązania podatkowego.

Cechy charakterystyczne postępowania podatkowego:

• Wszczynane z urzędu (często jako następstwo kontroli) lub na wniosek strony (np. w sprawie o stwierdzenie nadpłaty podatku).
• Postępowanie kończy się wydaniem decyzji, która jest aktem prawnym podlegającym wykonaniu. Decyzja „zastępuje” złożoną przez podatnika deklarację podatkową. W przypadku, gdy strona skorzysta z prawa do odwołania się od decyzji do organu II instancji – wykonanie decyzji zostaje wstrzymane do momentu rozpatrzenia odwołania przez organ wyższej instancji, chyba że decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności.

Korelacja między kontrolą a postępowaniem podatkowym

Jak było już wspomniane wcześniej, jeżeli kontrola podatkowa ujawni nieprawidłowości, a podatnik nie złoży korekty deklaracji, która w całości je uwzględnia, organ podatkowy ma obowiązek wszcząć postępowanie podatkowe w terminie 6 miesięcy od dnia zakończenia kontroli (art. 165b § 1 Ordynacji podatkowej.

Warto podkreślić, że analogiczne uprawnienia przysługują organom w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w toku kontroli celno-skarbowej. Również wtedy, gdy w wyniku takiej kontroli wyjdą na jaw uchybienia, może to skutkować wszczęciem postępowania podatkowego w sprawie będącej przedmiotem tej kontroli. W praktyce postępowanie podatkowe często jest bezpośrednią konsekwencją zakończonej kontroli celno-skarbowej, jeśli podatnik nie zaakceptuje ustaleń organu lub nie złoży korekty deklaracji w pełnym zakresie.

Tym samym postępowanie podatkowe może być wszczęte nie tylko po kontroli podatkowej, ale także po kontroli celno-skarbowej. Co więcej, przepisy przewidują możliwość wszczęcia postępowania podatkowego także bez uprzedniej kontroli.

Różnice:

Co po otrzymaniu decyzji? Odwołanie i dalsze kroki

W polskim systemie prawnym obowiązuje zasada dwuinstancyjności, która ma zastosowanie również w sprawach podatkowych. Po otrzymaniu decyzji organu pierwszej instancji, stronie przysługuje prawo do wniesienia odwołania w terminie 14 dni od dnia jej skutecznego doręczenia. Sprawa jest wówczas rozpatrywana przez organ wyższego stopnia (np. dyrektora izby administracji skarbowej). Organ odwoławczy może utrzymać decyzję w mocy, uchylić ją w całości lub w części, a nawet samodzielnie orzec co do istoty sprawy lub uchylając decyzję – umorzyć postępowanie w sprawie.

Zadbajmy wspólnie o bezpieczeństwo podatkowe

Nasz zespół doradza i reprezentuje podatników zarówno w ramach kontroli podatkowych, jak również postępowaniach. Zapewnia kompleksowe wsparcie dla firm na każdym etapie kontaktu z organami podatkowymi. Oferujemy pomoc w przygotowaniu się do kontroli, reprezentujemy klientów w trakcie kontroli i postępowań. Tworzymy skuteczne strategie procesowe i pomagamy w ochronie praw podatników.