Sprawiedliwość klimatyczna w Hadze. Czy Sąd ONZ otworzył drogę do reparacji?

23 lipca 2025 roku, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) wydał opinię o charakterze doradczym dotyczącą obowiązków państw w zakresie ochrony klimatu. Sprawa ta miała swoje korzenie w inicjatywie studentów zrzeszonych w Pacific Island Students Fighting Climate Change, którzy domagali się działań na rzecz ochrony wysp zagrażających zniknięciem wskutek zmian klimatycznych. Inicjatywa studentów została poparta przez rząd Republiki Vanuatu, dzięki czemu trafiła przed Zgromadzenie Ogólne ONZ i zdobyła poparcie 132 państw członkowskich ONZ.

Czego dotyczyła sprawa?

Młodzież z wysp Pacyfiku zwróciła przede wszystkim uwagę na podnoszenie się poziomu mórz, erozję wybrzeży i degradację ekosystemów morskich, które mogą zagrozić przyszłości wielu państw, w szczególności tych wyspiarskich. Zmiany klimatyczne, choć globalne, dotykają najbardziej tych, którzy mają relatywnie mały wpływ na emisję gazów cieplarnianych. Polityka największych graczy na mapie świata, takich jak USA czy Chiny, może wyrządzić nieproporcjonalne szkody środowiskowe, społeczne i gospodarcze dla państw takich jak Vanuatu.

W rezultacie, Zgromadzenie Ogólne ONZ 29 marca 2023 roku skierowało do MTS dwa kluczowe pytania, dotyczące obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego. W pierwszym pytaniu zapytano o obowiązki państw w zakresie ochrony systemu klimatycznego dla obecnych i przyszłych pokoleń. Drugie pytanie natomiast, dotyczyło odpowiedzialności prawnej za wyrządzoną znaczną szkodę. Postępowanie cieszyło się dużym zainteresowaniem, a 96 państw i 11 organizacji złożyło swoje własne opinie. Trybunał przeprowadził zaś konsultacje z ekspertami, tym samym budując odpowiednie fundamenty do wydania opinii.

Wydanie opinii przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w swoim orzeczeniu uznał, że na państwach ciążą  obowiązki wynikające z prawa międzynarodowego, m.in. z Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), Protokołu z Kioto oraz Porozumienia Paryskiego. Te dokumenty obligują państwa do podejmowania działań zapobiegających szkodom dla środowiska. MTS podkreślił również, że obowiązki te wynikają z prawa zwyczajowego i praw człowieka. 

Przypisanie odpowiedzialności za szkody klimatyczne

W opinii MTS wskazano, że jednym z kluczowych celów polityki klimatycznej państw powinno być ograniczenie globalnego ocieplenia o 1,5°C w stosunku do poziomu sprzed epoki przemysłowej. musi wyznaczać zakres oraz ambicje krajowych działań na rzecz klimatu. Trybunał uznał, że wszystkie państwa mają obowiązek podejmowania działań na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i ochrony środowiska, w tym ograniczenia wydobycia paliw kopalnych oraz regulowania działalności prywatnych podmiotów, które nie przestrzegają zasad zrównoważonego rozwoju. W konsekwencji, obowiązkiem państw jest dochowanie należytej staranności przy tworzeniu polityki środowiskowej.

Trybunał odniósł się również do ochrony praw człowieka potwierdzając, że człowiek ma prawo do czystego, zdrowego oraz zrównoważonego środowiska. Naruszenie zobowiązań klimatycznych stanowi bezprawne działanie, które powinno zostać natychmiast zaprzestane. Jeżeli szkoda wynikająca z takich działań już zaistniała, państwa są zobowiązane do jej naprawy oraz udzielenia odszkodowania i zadośćuczynienia.

Znaczenie opinii MTS w kontekście prawa międzynarodowego

Choć opinie wydane przez MTS nie mają charakteru wiążącego, pełnią one rolę istotnych aktów referencyjnych wykorzystywanych w prawie międzynarodowym. Wyjaśniając, że zobowiązania klimatyczne są egzekwowalne w ramach istniejących ram prawnych, opinia wzmacnia zdolność państw i społeczności do dochodzenia odpowiedzialności, czy to poprzez międzynarodowe postępowania sądowe, sądy krajowe, czy negocjacje polityczne.

W szczególności, rozszerzenie zakresu odpowiedzialności państw na działania, które wspierają szkodliwe zmiany klimatyczne, może stworzyć precedens w zakresie egzekwowania zobowiązań ochrony środowiska na poziomie globalnym.

Podsumowanie i przyszłość sprawiedliwości klimatycznej

Opinia MTS stanowi ważny krok w kierunku zapewnienia odpowiedzialności za zmiany klimatyczne na poziomie międzynarodowym. Sędziowie MTS wskazali, że trwałe rozwiązanie problemu zmian klimatycznych wymaga „ludzkiej woli i mądrości” w zakresie zmiany nawyków i stylu życia, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i politycznym. Zmiany te są kluczowe dla przyszłości naszej cywilizacji i przyszłych pokoleń, a decyzje podjęte przez państwa na arenie międzynarodowej będą miały kluczowy wpływ na przyszłość ochrony klimatu.

***

Źródła:

• International Court of Justice, Obligations of Stats in Respect of Climate Change, General List no. 187, 2025
• Dugal” ICJ Advisory Opinion: The World’s Top Court Has Spoken Unequivocally on States’ Climate Change Obligations” 2025: https://earth.org/icj-advisory-opinion-the-worlds-top-court-has-spoken-unequivocally-on-states-climate-change-obligations/
• Gifford, D. Shanks-Dumont, The World Court just ruled countries can be held liable for climate change damage – what does that mean for the US?. 2025: https://theconversation.com/the-world-court-just-ruled-countries-can-be-held-liable-for-climate-change-damage-what-does-that-mean-for-the-us-262272
• UN, World Court says countries are legally obligated to curb emissions, protect climate: https://news.un.org/en/story/2025/07/1165475
• Stallard, G. Rannard, Top UN court says countries can sue each other over climate change, 2025: https://www.bbc.com/news/articles/ce379k4v3pwo