Zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa – na czym polega, jakie są ryzyka podatkowe oraz jak je można zabezpieczyć?

Zorganizowana część przedsiębiorstwa

Przepisy podatkowe definiują zorganizowaną część przedsiębiorstwa [dalej: ZCP] jako organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników majątku – materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania – przeznaczonych do realizacji określonych zadań działalności gospodarczej, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania.

Istnienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa uwarunkowane jest zatem łącznym spełnieniem następujących przesłanek, a mianowicie:

• istnieje zespół składników – materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązania;
• zespół ten jest organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie;
• poszczególne składniki przeznaczone są do realizacji określonych zadań gospodarczych;
• zespół tych składników mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące ww. zadania gospodarcze.

Złożona definicja zorganizowanej części przedsiębiorstwa wywołuje szereg problemów praktycznych oraz wątpliwości podatników, co wpływa zarazem na poziom ryzyka podatkowego dla transakcji zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Przy czym samo zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (przeniesienie) należy rozumieć szeroko i może nastąpić w wyniku różnego rodzaju transakcji, w tym m.in.:

• umowy sprzedaży;
• umowy darowizny;
• aportu;
• podziału przez wydzielenie.

Aspekty podatkowe zorganizowanej części przedsiębiorstwa

Problematyka związana  ze zbyciem zorganizowanej części przedsiębiorstwa (przeniesieniem) dotyczy najczęściej skutków podatkowych w obszarze podatku od towarów i usług oraz podatku od czynności cywilnoprawnych.

1) VAT

Zgodnie z art. 6 pkt. 1 ustawy o VAT, przepisów nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

Zatem sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Organy podatkowe konsekwentnie potwierdzają, że zbycie zespołu składników materialnych i niematerialnych stanowiących ZCP stanowi czynność niepodlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (tak przykładowo: interpretacja z 10 stycznia 2025 r., Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0113-KDIPT1-2.4012.842.2024.2.AM).

Natomiast w przypadku, gdy przedmiot transakcji nie będzie stanowił zorganizowanej części przedsiębiorstwa to wówczas transakcja będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, na co zwracają uwagę także organy podatkowe (tak przykładowo: interpretacja z 16 sierpnia 2023 r., Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0112-KDIL3.4012.360.2023.2.MBN).

2) PCC

Jeżeli zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa pozostaje poza zakresem opodatkowania VAT to może podlegać opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. W celu ustalenia, czy zbycie ZCP będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, należy zwrócić uwagę w ramach jakiej czynności dochodzi do zbycia ZCP.

Katalog czynności podlegających opodatkowaniu PCC jest zamknięty, a zatem opodatkowaniu tym podatkiem podlegają czynności wymienione w ustawie. Jeżeli zatem do sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa dojdzie na podstawie czynności wymienionej w katalogu ustawowym to zbycie takie powinno podlegać opodatkowaniu PCC. Przykładowo zatem organy podatkowe potwierdzają, że sprzedaż ZCP podlega opodatkowaniu PCC (tak przykładowo: interpretacja z 31 października 2024 r., Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0111-KDIB2-2.4014.208.2024.4.KK).

Natomiast jeżeli czynność na podstawie, której dochodzi do zbycia (przeniesienia) ZCP nie jest wymieniona w ustawie o PCC wówczas czynność taka nie będzie podlegała opodatkowaniu PCC.

Zatem z perspektywy podatku od czynności cywilnoprawnych istotny jest rodzaj czynności, na podstawie którego dojdzie do przeniesienia ZCP.

3) Pozostałe obszary podatkowe

Przeprowadzenie transakcji zbycia (przeniesienia) ZCP wywołuje także skutki podatkowe w innych obszarach podatkowych, w tym na gruncie podatków dochodowych. Zatem każdorazowo przeprowadzenie transakcji zbycia ZCP wymaga analizy skutków podatkowych również w innych podatkach.

Czynniki determinujące ustalenie ZCP

Podsumowując z perspektywy podatkowej wspólnym mianownikiem dla prawidłowego ustalenia skutków podatkowych w VAT oraz PCC jest kwestia weryfikacji czy przedmiotem transakcji jest zespół składników, który można zakwalifikować jako ZCP.

Z perspektywy praktycznej ZCP powinien być zespołem składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań, który powinien być właściwie wyodrębniony w następujących płaszczyznach, a mianowicie:

• organizacyjnej – ZCP powinna istnieć w ramach struktury organizacyjnej danego przedsiębiorstwa jako np. dział, wydział, oddział.
• finansowej i rachunkowej – co ma zapewnić możliwość przyporządkowania przychodów i kosztów oraz należności i zobowiązań do działalności gospodarczej danego ZCP.
• funkcjonalnej – ZCP powinna być przeznaczone do realizacji określonego zadania gospodarczego.

Praktyka gospodarcza wskazuje, że w skład ZCP mogą wchodzić różne składniki, w tym m.in.:

• personel, w tym pracownicy oraz osoby współpracujące na podstawie umów cywilnoprawnych;
• nieruchomości;
• inne aktywa trwałe;
• znaki towarowe, słowno-graficzne;
• rachunki bankowe;
• środki finansowe;
• bazy danych, zasoby wiedzy;
• dokumentacja techniczna, projektowa;
• know-how;
• sprzęt elektroniczny;
• prawa i obowiązki wynikające z umów;
• należności i zobowiązania związane z ZCP.

W przypadku każdej transakcji zakres składników wchodzących w skład ZCP może być różny, natomiast istotnym jest to, żeby składniki będące we wzajemnych relacjach stanowiły pewien zespół składników, a nie zbiór przypadkowych elementów, którego jedynym wspólnym mianownikiem jest przynależność do tego samego podmiotu gospodarczego.

Ryzyka podatkowe

Złożoność definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa, różnorodne stany faktyczne (transakcyjne), zmienność stanowisk organów podatkowych rodzi główne ryzyko podatkowe, które sprowadza się do tego, że organ podatkowy może zakwestionować przedmiot transakcji jako zorganizowanej części przedsiębiorstwa i określić skutki podatkowe w odniesieniu do poszczególnych zbywanych (przenoszonych) składników.

Powyższe ryzyko podatkowe pociąga za sobą szereg potencjalnych skutków podatkowych w postaci m.in.:

• powstania zaległości podatkowej;
• naliczenia odsetek od zaległości podatkowej;
• ryzyka odpowiedzialności karnoskarbowej poszczególnych osób fizycznych.

Ubezpieczenie podatkowe

Zatem w przypadku zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa ryzyko podatkowe jest istotne zarówno dla podmiotów gospodarczych (podatników), jak i osób zarządzających nimi.

Powszechnie znanym sposobem zabezpieczenia ryzyka podatkowego jest możliwość uzyskania interpretacji przepisów prawa podatkowego, choć rozwiązanie to jest czasochłonne, niepewne wobec każdorazowej własnej oceny organu podatkowego, a czasami także niedoskonałe, ze względu na ograniczony zakres ochrony wynikający z interpretacji.

Stąd też rozwiązaniem zyskującym na popularności zabezpieczającym podatkowe ryzyko transakcyjne jest ubezpieczenie podatkowe. W przypadku transakcji sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa ubezpieczenie podatkowe może okazać się narzędziem umożliwiającym odpowiednie zarządzenie procesem transakcyjnym, ryzykiem podatkowym, a także stanowić swoiste zabezpieczenie interesów biorących udział w zbyciu (przeniesieniu) ZCP.

***

Szerzej o ubezpieczeniach podatkowych oraz wsparciu MDDP na stronie naszego rozwiązania – Doradztwo dotyczące ubezpieczeń podatkowych.