Dla podatników, którzy dokonują sprzedaży towarów/usług ze stawkami obniżonymi nowa matryca stawek oznacza całkowicie nową rzeczywistość. Będą oni musieli przeprowadzić kompleksowy przegląd poszczególnych towarów i usług i dokonać ich „przeklasyfikowania” dla potrzeb nowych przepisów i przyporządkowania nowych stawek VAT.
Wprowadzenie od 1 lipca tzw. nowej matrycy stawek VAT oznacza nowe brzmienie załączników nr 3 i nr 10 do ustawy o VAT, w których wskazano towary i usługi opodatkowane obniżonymi stawkami VAT (odpowiednio 8% i 5%). Zmiana polega na całkowitym odejściu od stosowania dla potrzeb stawki obniżonej dotychczasowej klasyfikacji towarów PKWiU 2008, na rzecz:

• CN (unijnej nomenklatury scalonej) – w odniesieniu do towarów,
• PKWiU 2015 – w odniesieniu do usług.

Jedynie dla potrzeb stosowania obowiązkowego split payment (załącznika nr 15 do ustawy o VAT) do końca 2020 r. zostanie utrzymana klasyfikacja PKWiU 2008.

Nowa matryca stawek VAT z założenia ma powodować łatwiejsze klasyfikowanie towarów i usług dla celów określenia ich właściwej stawki VAT, a tym samym wyeliminować istniejące obecnie niekonsekwencje i nieracjonalności w stawkach VAT. Prawdopodobnie w większości przypadków efekt ten zostanie osiągnięty. Samo przejście z PKWiU na CN nie jest prostym ćwiczeniem, a jeśli indeks towarów obejmuje tysiące pozycji, jest to z pewnością duże wyzwanie. Najczęściej systemy finansowo-księgowe w sposób zautomatyzowany wiążą stawkę VAT z określonym towarem, a zatem kluczowe jest prawidłowe przypisanie w systemie kodu CN do poszczególnych towarów. Na podstawie dotychczasowego symbolu PKWiU 2008 możliwe jest przejście na numer CN, gdyż na stronie GUS dostępne są klucze powiązań między CN a PKWiU 2015 oraz między PKWiU 2015 a PKWiU 2008 https://stat.gov.pl/Klasyfikacje/doc/pkwiu_15/index.html.

Jednak nie zawsze przeklasyfikowanie jest proste i jednoznaczne. Przy okazji zmiany metody klasyfikacji może dojść do zmiany stawek VAT – zamierzonej lub niezamierzonej przez ustawodawcę. Przykładem są suplementy diety, które w wyniku przeklasyfikowania na kody CN mogą znaleźć się aż w trzech grupowaniach opodatkowanych trzema różnymi stawkami, w zależności od ich właściwości, funkcji i cech fizycznych.

Zmiany stawek, które ustawodawca celowo wprowadził dotyczą głównie branży spożywczej i obejmują przykładowo:

• owoce tropikalne i cytrusowe, niektóre orzechy jadalne – z 8% na 5%,
• pieczywo każdego rodzaju, włącznie z ciastkami – 5% (wcześniej były stosowane trzy stawki 5%, 8% i 23% w zależności od terminu przydatności do spożycia),
• zupy, buliony, żywność homogenizowana i dietetyczna – w tym również dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego – z 8% na 5%,
• musztarda, niektóre przyprawy przetworzone – z 23% na 5%,
• niektóre przyprawy nieprzetworzone – z 5% na 8%,
• homary i ośmiornice oraz inne skorupiaki, mięczaki i bezkręgowce wodne (m.in. kraby, langusty, krewetki, ostrygi, małże, ślimaki) – z 5% na 23%,
• lód – używany do celów spożywczych i innych celów chłodniczych – z 8% na 23%.

Część zmian w zakresie stawek VAT została już wprowadzona od 1 listopada 2019 r. w branży wydawniczej, np. 5% stawka VAT dla wydawnictw elektronicznych, zmiana z 5% na 8% VAT dla wydawnictw specjalistycznych i z 8% na 5% VAT dla wydawnictw lokalnych i regionalnych.

W odniesieniu do towarów i usług, dla których nowa matryca stawek VAT oznacza zmianę stawki (obniżenie lub podwyższenie), istotne są przepisy przejściowe. Wynika z nich, że decydująca dla zastosowania właściwej stawki VAT będzie zasadniczo data dokonania dostawy lub wykonania usługi. Dostawy dokonane od 1 lipca będą opodatkowane według nowych regulacji. Tylko w przypadku WNT i importu towarów decydować będzie data powstania obowiązku podatkowego.

Warto też pamiętać, że w przypadku wątpliwości co do właściwej stawki VAT można skorzystać z instytucji Wiążącej Informacji Stawkowej (WIS), która została wprowadzona od 1 listopada 2019 r., jednak dopiero od 1 lipca br. będzie miała moc ochronną dla podatników. WIS to decyzja administracyjna, która w sposób wiążący potwierdza prawidłowość stosowanych stawek VAT, co istotne, również w odniesieniu do świadczeń kompleksowych.