Nowa kategoria połączeń w Kodeksie Spółek Handlowych

W 2023 roku do Kodeksu Spółek Handlowych została wprowadzona nowa kategoria połączeń umożliwiająca przeprowadzenie połączenia spółek bez przyznania udziałów albo akcji przez spółkę przejmującą, zwana inaczej połączeniem bezemisyjnym. Przepisy zostały wprowadzone ustawą z 16 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw [dalej: Nowelizacja], która weszła w życie 15 września 2023 r.

Jak wynika z przepisów, przeprowadzenie bezemisyjnego połączenia spółek jest możliwe, jeżeli jeden wspólnik posiada bezpośrednio lub pośrednio wszystkie udziały lub akcje w łączących się spółkach albo wspólnicy łączących się spółek posiadają udziały lub akcje w tej samej proporcji we wszystkich łączących się spółkach. Nowe przepisy umożliwiają ograniczenie obowiązków oraz uproszczenie procedur wynikających z procesu łączenia spółek w takich sytacjach. Z tego powodu połączenie bezemisyjne może być niezwykle korzystne dla podmiotów zaangażowanych w proces łączenia takich spółek.

Warto zaznaczyć, że wraz ze wprowadzeniem nowej kategorii połączeń do Kodeksu Spółek Handlowych, nie zdecydowano się na szczegółową zmianę przepisów podatkowych. W Nowelizacji ograniczono się głównie do zmiany przepisów, dotyczących sposobu ustalenia kosztów uzyskania przychodów w przypadku zbycia udziałów lub akcji otrzymanych w ramach połączenia bezemisyjnego. Uniemożliwia to precyzyjne ustalenie konsekwencji podatkowych, w tym warunków neutralności podatkowej, przeprowadzenia połączenia spółek bez przyznania udziałów albo akcji spółki przejmującej.

Zasady opodatkowania  połączeń  

Aby połączenia spółek, były  neutralne podatkowo, muszą być spełnione  zachowanie określone warunki.

Zgodnie z  zasadą, wynikającą z art. 12 ust. 1 pkt 8c), 8d) oraz 8f) ustawy o podatku dochodowego od osób prawnych [dalej: updop], w zależności od sytuacji przychodem spółki przejmującej może być wartość majątku spółki przejmowanej w części przewyższającej:

• wartość przyjętą dla celów podatkowych składników majątku spółki przejmowanej, nie wyższą od wartości rynkowej tych składników,
• wartość emisyjną udziałów/akcji przydzielonych udziałowcom/akcjonariuszom spółki przejmowanej,
• cenę nabycia udziałów/akcji spółki przejmowane w części odpowiadającej udziałowi spółki przejmującej w kapitale zakładowym spółki przejmowanej.

Konsekwencje podatkowe dla spółki przejmującej

Ustalenie powstania przychodu po stronie spółki przejmującej, uczestniczącej w połączeniu bezemisyjnym, przy zastosowaniu kryteriów wartości podatkowej oraz ceny nabycia udziałów/akcji w spółce przejmowanej nie powinno wywołać trudności.

Wątpliwości dotyczą oceny, czy w przypadku, gdy spółka przejmująca nie wydaje udziałów do wspólników spółki przejmowanej, powinna ona zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 8d) updop, rozpoznać przychód z tytułu przejęcia majątku spółki przejmowanej. Treść art. 12 ust. 1 pkt 8d) updop precyzyjnie wskazuje, kiedy dochodzi do powstania przychodu po stronie spółki przejmującej: wartość majątku spółki przejmowanej musi być wyższa niż wartość emisyjna działów/akcji przydzielonych udziałowcom/akcjonariuszom spółki przejmowanej.

Brzmienie art. 12 ust. 1 pkt 8d) updop jednoznacznie wskazuje, że nie ma zastosowania do połączeń bezemisyjnych.

Zgodnie z ogólnymi zasadami stosowania prawa, warunkiem zastosowania konkretnego przepisu jest spełnienie okoliczności z niego wynikających przez analizowany stan faktyczny. W naszej opinii, z brzmienia art. 12 ust. 1 pkt 8d) updop jednoznacznie wynika, że przesłanką  zastosowania normy prawnej z niego wynikającej jest wydanie udziałów przez spółkę przejmującą. Wartość emisyjna tych udziałów powinna odpowiadać wartości majątku spółki przejmowanej. Przepis w żadnym stopniu nie odnosi się do sytuacji, w których do emisji udziałów/akcji nie dochodzi.

Mając na uwadze zasady leżące u podstaw interpretacji przepisów podatkowych, np. zasada racjonalnego prawodawcy oraz zakazu interpretacji rozszerzającej należy założyć, że gdyby przepis miał dotyczyć sytuacji, w których nie dochodzi do wydania udziałów przez spółkę przejmowaną, zostałoby to w nim precyzyjnie wskazane. Jeżeli brakuje w nim takiego odniesienia, nie ma podstaw do stosowania art. 12 ust. 1 pkt 8d) updop do połączeń bezemisyjnych.

W konsekwencji, po stronie spółki przejmującej, uczestniczącej w połączeniu bezemisyjnym, nie powinien powstawać przychód na podstawie omawianej regulacji. 

Stanowisko organów podatkowych

Organy podatkowe niejednokrotnie przyznawały rację podatnikom, którzy wskazywali, że gdy nie dochodzi do emisji udziałów/akcji spółki przejmującej, po jej stronie nie powstaje przychód na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 8d) updop. Przykładowo w interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 14 października 2022 r. o sygn. 0111-KDIB2-1.4010.582.2022.2.MKU.: Zaznaczyć należy także, że skoro w przypadku Połączenia nie dojdzie do emisji udziałów w przedmiotowej sprawnie nie znajdzie również zastosowanie art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT.

Ta sama logika powinna mieć zastosowanie w odniesieniu do nowego rodzaju połączeń tj połączeń bezemisyjnych. 

Tym samym niepokój budzi interpretacja indywidualna z 21 grudnia 2023 r. o sygn. 0111-KDIB1-1.4010.680.2023.1.AW. Została ona wydana wprost w odniesieniu do połączenia bezemisyjnego. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej całkowicie zmieniając dotychczasową linię interpretacyjną, dotyczącą połączeń spółek, w których nie dochodziło do emisji udziałów/akcji wskazał, że: Zatem, skoro Spółka Przejmująca nie przydzieli M (tj. 100% udziałowcowi spółek łączonych) udziałów w związku z planowanym Połączeniem, to przychodem dla Wnioskodawcy (Spółki Przejmującej) będzie ustalona na dzień poprzedzający dzień łączenia wartość rynkowa majątku Spółki Przejmowanej, która to wartość w opisanej sytuacji w całości stanowi nadwyżkę, o której mowa w art. 12 ust. pkt 8d ustawy o CIT. Tym samym, postawił on tezę, że spółka przejmująca, uczestnicząca w połączeniu bezemisyjnym jest zobowiązana do rozpoznania przychodu w wysokości odpowiadającej pełnej wartości przejętego majątku spółki przejmowanej. Pogląd ten został niedawno powtórzony w interpretacji indywidualnej z 6 marca 2024, sygn. 0114-KDIP2-1.4010.43.2024.1.MR.

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej rozszerzył zakres stosowania art. 12 ust. 1 pkt 8d) updop, przyjmując w istocie, że jeśli w ramach połączenia nie dochodzi do przydzielenia udziałów przez spółkę przejmującą, to wartość emisyjna (tych nieprzydzielonych udziałów) wynosi zero. Trudno uznać to za prawidłowo przeprowadzony proces wykładni i stosowania prawa, bo nie można przypisywać żadnej wartości (nawet zero) czemuś, czego nie ma.

Niejako na marginesie należy wspomnieć, że zgodnie z Dyrektywą Rady 2009/133/WE z 19 października 2009 r. Państwa członkowskie dążą do stworzenia we Wspólnocie warunków właściwych dla rynku wewnętrznego i w celu zapewnienia w ten sposób skutecznego funkcjonowania takiego rynku wewnętrznego. Takie czynności nie powinny być hamowane przez ograniczenia, niekorzystne warunki lub zniekształcenia wynikające w szczególności z przepisów podatkowych państw członkowskich. W tym celu niezbędne jest w odniesieniu do takich czynności zapewnienie reguł podatkowych, które są neutralne z punktu widzenia konkurencji, aby umożliwić przedsiębiorstwom dostosowanie się do wymagań rynku wewnętrznego, zwiększyć ich produktywność i poprawić ich siłę konkurencyjną na poziomie międzynarodowym.