Zwolnienie z VAT dla kredytów i pożyczek obejmuje również umowy o subpartycypację

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w polskiej sprawie C-250/21 (O. Fundusz Inwestycyjny Zamknięty reprezentowany przez O S.A.), zgodnie z którym usługa subpartycypacji wierzytelności może skorzystać ze zwolnienia z VAT przewidzianego dla kredytów i pożyczek.

Czego dotyczyła sprawa

W stanie faktycznym fundusz wskazał, że planuje zawieranie umów o subpartycypację z bankami lub innymi funduszami sekurytyzacyjnymi (tzw. inicjatorami), w przypadku których występowałby w roli subpartycypanta. W ramach przedmiotowej umowy, subpartycypant i inicjator zobowiązują się wzajemnie – pierwszy – do zapłaty określonej w umowie kwoty, a drugi – do przekazania subpartycypantowi wpłat otrzymanych z tytułu spłaty pożyczki. Wierzytelność nadal pozostawałaby w aktywach inicjatora, jednak ryzyko związane z niewypłacalnością dłużnika zobowiązanego z tytułu pożyczki, zostałoby przeniesione w całości na subpartycypanta. Fundusz stanął na stanowisku, że w takim przypadku ma możliwość zastosowania zwolnienia przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 38 lub 39 ustawy o VAT, z czym nie zgodził się Dyrektor Izby Skarbowej. Sąd I instancji przychylił się jednak do stanowiska podatnika wskazując, że umowa o subpartycypację jest instrumentem finansowym podobnym do umowy pożyczki i podlega zwolnieniu z VAT.
Ostatecznie sprawa trafiła do NSA, który zawiesił postępowanie i zapytał TSUE, czy subpartycypacja może korzystać ze zwolnienia z VAT przewidzianego dla usług udzielania kredytów, pośrednictwa kredytowego lub zarządzania kredytami.
Zdaniem TSUE, usługi świadczone przez subpartycypanta na podstawie umowy o subpartycypację mieszczą się w wyrażeniu „udzielenie kredytu” w rozumieniu art. 135 ust. 1 lit. b) dyrektywy VAT.
Trybunał wskazał, iż pojęcie udzielania kredytu polega między innymi na udostępnieniu kapitału za wynagrodzeniem. Brak możliwości roszczenia subpartycypanta wobec dłużnika podstawowego, oraz fakt, że wierzytelności pozostają w aktywach inicjatora czy też jakie jest źródło środków, które posłużą do zaspokojenia subpartycypanta, nie wpływają na zasadniczy charakter transakcji subpartycypacyjnej, która polega na finansowaniu pożyczek pierwotnych. Ponadto, transakcje zwolnione na podstawie tego przepisu definiuje się w zależności od charakteru świadczonych usług, a nie od statusu podmiotu świadczącego te usługi.
Co ważne, Rzecznik Generalna TSUE Laila Medina, w swojej opinii z dnia 12 maja br. wyraziła odmienne stanowisko, wykluczając możliwość zastosowania zwolnienia z VAT w stosunku do umów o subpartycypację.

Nasz komentarz

Rozstrzygnięcie TSUE jest korzystne dla polskiej branży finansowej, z uwagi na brak konieczności ponoszenia dodatkowego kosztu podatku przez banki i fundusze sekurytyzacyjne, co pozwala na zachowanie zasady neutralności w podatku VAT.
Umowa o subpartycypację jest atrakcyjniejszą alternatywą dla cesji wierzytelności, z uwagi na brak kosztownej procedury zmiany wierzyciela. Jednakże, niejednolita praktyka traktowania takiej formy finansowania na gruncie VAT powodowała, iż nie była ona powszechnie stosowana.
Z drugiej strony, szeroka interpretacja pojęcia udzielania kredytów może wywołać wątpliwości co do słuszności opodatkowania VAT zawartych już umów finansowania. W sytuacji błędnego zakwalifikowania transakcji jako opodatkowanej VAT, która powinna być zwolniona, nabywca usługi nie będzie miał prawa do odliczenia VAT. Z kolei dla sprzedawcy, w przypadku gdy usługi finansowania stanowią marginalną część działalności, zwolnienie ich z VAT mogłoby stać się problemowe, z uwagi na konieczność odliczenia podatku naliczonego w oparciu o ustalony wskaźnik proporcji.
W świetle wyroku TSUE, aby stwierdzić, czy transakcja finansowania będzie zwolniona z VAT, należy rozpatrzeć, jaki jest jej zasadniczy cel. Na gruncie ustawy o VAT zwolnieniu podlegają bowiem usługi finansowania, które mają skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu (niezależnie od ich formy prawnej).
W konsekwencji należałoby jeszcze raz przeanalizować zasadność stosowanych przez podatników zwolnień z VAT, w szczególności w przypadku umów konstrukcyjnie podobnych do umów subpartycypacji, które zawierane są przez podmioty inne niż instytucje finansowe oraz nie spełniają warunków typowych umów o subpartycypację. Przyjmując tezy sformułowane przez TSUE, gdy w zamian za przekazany kapitał finansujący oczekuje nie tylko jego ratalnej spłaty, ale także nadwyżki przepływów ponad kwotę zaangażowanego kapitału (przy czym nieważne jest źródło środków na jego spłatę), to różnica między sumą otrzymanych przez finansującego przepływów pieniężnych a wypłaconego kapitału, stanowić będzie wynagrodzenie za świadczoną usługę, zwolnione z opodatkowania na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT. Nie ma tu znaczenia okoliczność, że transakcja ma charakter trójstronny, co łączy się z między innymi z brakiem prawa do dochodzenia niespłaconej pożyczki przez finansującego oraz fakt niewniesienia przez dłużnika gwarancji i zabezpieczeń.