Bezumowne korzystanie z nieruchomości a opodatkowanie VAT

Wyrok NSA z 9 lutego 2024 r., sygn. I FSK 694/20.

Czego dotyczyła sprawa?

Gmina, chcąca ustalić konieczność opodatkowania podatkiem VAT opłat, które były pobierane od byłych najemców/dzierżawców za bezumowne korzystanie z nieruchomości, wystąpiła z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej.

We wniosku opisano sześć różnych wariantów (pięć z nich było przedmiotem sporu), w których pobierane były wskazane opłaty. Poszczególne warianty różniły się m.in. tym, czy najemca dzierżawca złożył wniosek o przedłużenie umowy najmu, kiedy taki wniosek został złożony, czy Gmina wyraziła zgodę na przedłużenie umowy, czy sprawa o zapłatę należności za bezumowne korzystanie z gruntu została skierowana na drogę sądową, czy spółka wezwała do wydania nieruchomości.

Gmina stała na stanowisku, że uzyskiwane wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie podlega opodatkowaniu VAT z uwagi na brak jej przyzwolenia na korzystanie z nieruchomości.

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej nie zgodził się z Gminą. DKIS uznał, że dla opodatkowania podatkiem VAT wystarczająca jest zgodna dorozumiana na korzystanie z nieruchomości, a stosunek taki ustaje dopiero z momentem wytoczenia powództwa na podstawie art. 222 k.c. W konsekwencji do momentu wystąpienia do sądu z powództwem o wydanie rzeczy, bezumowna czynność, dokonywana za dorozumianą zgodą Gminy, stanowi transakcję podlegającą opodatkowaniu VAT. Tym samym uzyskana zapłata z tego tytułu stanowi należność za jej wykonanie i powinna być opodatkowana VAT.

WSA[1] nie zgodził się z podejściem DKIS. Uznał, że momentem, w którym możemy mówić o braku akceptacji – wyrażającym się niepodejmowaniem przez Gminę działań zmierzających do odzyskania posiadania nieruchomości zajmowanych przez byłych najemców lub dzierżawców – jest wyraźne zamanifestowanie braku zgody. Brak tej zgody będzie się wyrażał skierowanym do posiadacza bezwarunkowym żądaniem zwrotu nieruchomości (nie może być to np. pozew o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości).

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego

W ocenie NSA momentem, w którym możemy mówić o wystarczającej manifestacji woli odzyskania nieruchomości (a w konsekwencji momentu, od którego nie będziemy mieli do czynienia ze świadczeniem podlegającym opodatkowaniu VAT z uwagi na jego sankcyjny/ odszkodowawczy charakter) jest wezwanie drugiej strony (w tym wypadku byłego najemcy/ dzierżawcy) do zwrotu rzeczy, czy też wyznaczenie terminu na jej przejęcie.

W konsekwencji NSA przesunął wstecz moment, w którym przestajemy mieć do czynienia ze świadczeniem podlegającym opodatkowaniu VAT w porównaniu ze stanowiskiem organu. Natomiast w stanach faktycznych, w których Gmina nie podjęła wskazanych czynności windykacyjnych (np. gdy nowa umowa najmu została zawarta po kilku miesiącach, a za okres bezumownego korzystania nieruchomości najemca/dzierżawca został obciążony wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie nieruchomości), w istocie stanowisko Sądu I instancji i organu zostało potwierdzone (pobierane opłaty powinny podlegać opodatkowaniu VAT).

Znaczenie w VAT

Ustalenie, czy wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu VAT wymaga określenia, czy właściciel nieruchomości wyraża zgodę (chociażby dorozumianą) na korzystanie z nieruchomości przez nieuprawnionego posiadacza oraz czy – po powzięciu wiadomości o korzystaniu z nieruchomości w sposób bezprawny – podejmuje dalsze kroki w celu jej odzyskania.

Omawiany wyrok ma w tym zakresie niezwykle praktyczny wymiar. NSA wskazał bowiem wprost moment, w którym właściciel w sposób wystarczający zamanifestował wolę odzyskania nieruchomości (a w konsekwencji momentu, od którego nie będziemy mieli do czynienia ze świadczeniem podlegającym opodatkowaniu VAT z uwagi na jego sankcyjny/odszkodowawczy charakter).

Stanowisko NSA jest zdecydowanie korzystniejsze niż zaprezentowane przez organ podatkowy, co jest z pewnością dobrą wiadomością dla podatników.

*****

[1] WSA w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 26 lutego 2020 r., sygn. I SA/Go 766/19.