System kaucyjny – producenci napojów zapłacą VAT od butelek z własnej kieszeni

Już tylko podpis Prezydenta i publikacja w Dzienniku Ustaw dzielą nowelizację ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw od wejścia w życie i planowanej na początek 2025 roku inauguracji sytemu kaucyjnego. Aby przybliżyć Państwu istotne zagadnienia podatkowe, które wystąpią po wejściu w życie nowych przepisów, rozpoczynamy cykl wpisów na naszym blogu o podatkowych aspektach sytemu kaucyjnego. W pierwszym z serii wpisów przybliżymy nowe zasady opodatkowania VAT szklanych butelek wielokrotnego użytku.

Obecnie zasady rozliczania kaucji w zakresie podatku dochodowego i VAT są ukształtowane przez regulacje ustawy o VAT. Wskazują one, że jeśli podatnik dokonał dostawy towarów w opakowaniu zwrotnym, to opodatkowuje kwotę kaucji po upływie 60 dni od wydania niezwróconych opakowań lub terminu umownego na zwrot. Takie zasady obowiązują na wszystkich etapach obrotu, przez co kaucjonowane są transakcje producent-hurtownik, hurtownik-detalista, detalista-konsument. Stosunkowo więc liczna grupa podmiotów stosująca kaucje musi wprowadzić procedury „pilnowania 60 dni”.

Wraz z wejściem w życie systemu kaucyjnego zmianie ulegnie charakter kaucji. Definicja systemu kaucyjnego wskazuje, że jest to „system, w którym przy sprzedaży produktów w opakowaniach na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku, o których mowa w załączniku nr 1a do ustawy, będących napojami, pobierana jest kaucja, która jest zwracana użytkownikowi końcowemu w momencie zwrotu odpowiednio opakowania objętego systemem kaucyjnym albo odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego systemem kaucyjnym”. Kaucja w nowej formule ma być pobierana wyłącznie od „użytkownika końcowego”, czyli konsumenta napoju, zwracana mu bez potrzeby okazywania paragonu. W przypadku butelek szklanych wielokrotnego użytku do 1,5 l sklep zwracający kaucję rozliczy ją z operatorem systemu (tzw. podmiotem reprezentującym), a zwrócone szklane butelki operator odbierze od sklepu i zwróci do producenta napojów.

Takie rozwiązanie powinno mieć skutki proekologiczne, ponieważ zakłada się większą liczbę cykli ponownego wykorzystania butelek szklanych, lecz niestety będzie mieć również skutki profiskalne. Otóż, w nowych przepisach art. 29a ust. 12a i ust. 12b ustawy o VAT wprowadzony zostanie nowym rodzaj samoopodatkowania producentów napojów i innych podmiotów uznawanych za wprowadzające je na rynek.

Mianowicie, według nowych regulacji, wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje określa wysokość zmiany podstawy opodatkowania na ostatni dzień roku przez określenie różnicy między liczbą wprowadzonych do obrotu a liczbą zwróconych w danym roku opakowań wielokrotnego użytku. Czyli w praktyce wprowadzający pomnoży saldo butelek (wydane w danym roku minus zwrócone w danym roku) przez wysokość kaucji. O ile w świetle obecnych regulacje możliwe jest oddalenie w czasie naliczenia VAT z tytułu niezwróconych opakowań np. poprzez wydłużenie umownie terminu na zwrot, to według nowych regulacji okresem rozliczeniowym będzie tylko rok kalendarzowy. Powstaje więc wątpliwość, czy wprowadzający będzie miał możliwość zmotywować operatora do szybszego fizycznego zwrotu do niego butelek w ostatnich dniach grudnia.

Dodatkowo jeśli konsument nie zwróci butelki w tym samym roku lub zwróci ją jako odpad opakowaniowy (stłuczoną), to obydwa przypadki podwyższą kwotę do opodatkowania.

Taki system samoopodatkowania nie przypomina innych sytuacji opodatkowanych VAT. Wydaje się, że nie realizuje zasady opodatkowania ostatecznej konsumpcji, a jedynie nakłada sankcyjny podatek z tytułu otrzymania zwrotu mniejszej ilości butelek niż wydano w danym roku. Dodatkowo, jeśli u producenta powstanie nadwyżka butelek zwróconych, to nie może jej wykazać jako podatku naliczonego, ale przenieść na rozliczenie kolejnego roku.

W związku z tym, że na podstawie nowych regulacji producenci nie będą już otrzymywać kwoty kaucji od hurtowników (innych nabywców), to nowy podatek pogorszy ich sytuację finansową. Będą musieli sami pokryć jego koszty. Należy się więc spodziewać kwestionowania przez producentów nowych zasad opodatkowania w związku z niezgodnością z dyrektywą VAT (np. wprowadzenie podatku niekonsumpcyjnego, nieproporcjonalne obciążenie), a potencjalnie również z Konstytucją RP. Pojawia się również pytanie czy w nowej kadencji parlamentu dostrzeżone zostaną wady nowego podatku i nastąpi nowelizacja przepisów, czy też spory o nowy podatek rozgorzeją jeszcze przed uruchomieniem systemu kaucyjnego.