Co ze skutkami przepisu krajowego sprzecznego z dyrektywą?

Spór pomiędzy belgijską spółką podlegającą opodatkowaniu z tytułu działalności w zakresie osteopatii a belgijskimi organami podatkowymi, dotyczył skutków przepisów krajowych, które zostały uznane za niezgodne z prawem unijnym.

Od czego zaczęła się sprawa?

W 2017 r. belgijski Trybunał Konstytucyjny (TK) zwrócił się do TSUE z dwoma pytaniami prejudycjalnymi. Pierwsze z nich dotyczyło zwolnienia podatkowego w VAT dla działalności osteopatów, a drugie możliwości skorzystania przez sąd krajowy z przepisu umożliwiającego utrzymanie w mocy wstecznych skutków regulacji podatkowych niezgodnych z dyrektywą 2006/112. TSUE odpowiedział na te pytania w wyroku z 27 czerwca 2019 r.[1]

Zważywszy na to belgijski TK w wyroku z 5 grudnia 2019 r. stwierdził nieważność tamtejszego przepisu ustawy o VAT, który nie pozwalał na zwolnienie z VAT określonych usług z dziedziny osteopatii i chiropraktyki. Jednakże na mocy belgijskiej ustawy specjalnej o Trybunale Konstytucyjnym zdecydował utrzymać w mocy skutki unieważnionego przepisu podatkowego dla zdarzeń przeszłych, dokonanych przed 1 października 2019 r. Taką decyzję TK argumentował tym, że retroaktywnemu stosowaniu wyroku stwierdzającego nieważność przepisu stoją na przeszkodzie nadrzędne względy pewności prawa, w szczególności brak możliwości zidentyfikowania i zwrotu nienależnie pobranego VAT na rzecz wielu indywidualnych klientów.

W 2020 r. spółka zawnioskowała o zwrot nadpłaconego podatku VAT. Belgijski fiskus w konsekwencji wyroku TK stał jednak na stanowisku, że zwolnienie z VAT nie dotyczy zdarzeń sprzed 1 października 2019 r. Tym samym spółka nie ma prawa do zwrotu VAT zapłaconego z tytułu takich transakcji.

Sprawa trafiła do sądu, który wystąpił do TSUE z pytaniem prejudycjalnym, czy sądy krajowe mogą autonomicznie utrzymać w mocy, w odniesieniu do zdarzeń przeszłych, skutki przepisu krajowego uznanego za sprzeczny z dyrektywą[2].

TSUE orzekł, że sądy krajowe nie mają takich uprawnień. Kierując się nadrzędnymi względami pewności prawa, tylko TSUE może czasowo zawiesić skutki wyparcia prawa krajowego przez bezpośrednio stosowany przepis Unii Europejskiej, z którym przepisy krajowe są sprzeczne.

Znaczenie w VAT

Wyrok TSUE stanowi pozytywne rozstrzygnięcie dla podatników i daje argumenty do obrony prawa do zwrotu nadpłaty VAT. Jest to kolejne orzeczenie w podobnej kwestii, po wyroku w austriackiej sprawie[3], która dotyczyła prawa do odzyskania zawyżonego VAT na paragonie. Tym samym wyrok z 5 października 2023 r[4]. potwierdza, że organy podatkowe powinny zwrócić nienależnie zapłacony VAT, jeżeli nie występuje ryzyko uszczuplenia dochodów podatkowych. Dotyczy to sytuacji, gdy sprzedaż dokonywana jest na rzecz konsumentów, którzy nie mają prawa do odliczenia VAT.

***

[1] Wyrok C‑597/17, Belgisch Syndicaat van Chiropraxie.

[2] Dyrektywa 2006/112.

[3] Wyrok w sprawie C-378/2021.

[4] Wyrok w sprawie C-355/22, Osteopathie Van Hauwermeiren BV.